Zekât Gizli mi Verilmeli?

  Zekâtın aşikare verilmesi daha faziletlidir. Çünkü bu şekilde verilmesi, başkalarına bir örnek olur ve teşvik yerine geçer. Kendisi hakkında, Zekât vermiyor diye, kötü bir zannı da kaldırmış olur. Zekât bir farz olduğu için, bunun yerine getirilmesinde gösteriş olmaz. Nafile olarak verilen sadakalarda ise, durum böyle değildir. Bunların gizli verilmesi ve gösteriş yapılmasına engel olunması daha faziletlidir.

Zekâtın Hikmetleri Nelerdir?

Zekâtın meşru olmasındaki hikmet pek önemlidir, herkese göre açık ve meydandadır da denilebilir. Bir hadis-i şerifte şöyle buyrulmuştur: “Mallarınızı Zekât la koruyunuz, hastalarınızı sadaka ile tedavi ediniz, bela dalgalarını da dua ve yalvarışla karşılayınız” İşte Zekât sayesinde mallar korunmuş oluyor. Sadakalar da, maddî ve manevî hastalıklar için birer ilaç yerine geçiyor. Doğrusu Zekât ve sadaka verenlerin mallarında ve canlarında bir feyiz ve bereket, bir sağlık ve afiyet yüz gösterir. Bunun çok üstünde olarak da, kendileri Yüce Allah’ın rızasını kazanıp nice manevî mükafatlara kavuşurlar, nice manevî tehlikelerden kurtulurlar. Bilindiği gibi, kalplerde pek ziyade yer tutan mal ve mülk sevgisi, insanı yüksek duygulardan yoksun bırakır, insanı bazen fena işlere sürükler. Zekât sayesinde ise kalbin bu zararlı duygusuna ve meyline direnilmiş olur, nefis’te cimrilikten kurtulmuş olur. Mal, başkasının hakkından arındırılarak insanda şefkat ve hayırseverlik duyguları gelişir. Başkalarını gözetme ve koruma gibi yüksek duygular meydana gelir.

Zekât, sosyal hayatın huzur ve mutluluğuna, beraberliğine ve refahına sebeptir. Yoksulları ve acizleri, kendi varlığından faydalandıran bir zengin, cemiyetin en değerli ve sevimli organ sayılır. Fakirlerin ve muhtaçların acılarını azalttığından, onların övgülerini, sevgi ve dualarını kazanır. Mal varlığı da hain ve hırslı gözlerin saldırısından güven içinde bulunur. Zekât vermek, güzel bir inancın eseridir. Böyle bir inanca sahip olan kimse, bağlı bulunduğu cemiyet için zararlı olmaktan uzak, çok yararlı bir insan olur. Çünkü kendi malından bir kısmını sadece Allah rızası için ayırıp fakir din kardeşlerine veren ve bundan dolayı onlardan hiç bir karşılık gözetmeyen bir insan, artık çevresine yararlı olmaz mı? Zekât Allah’ın nimetlerine karşı bir şükran görevidir. Zekât veren Müslüman şöyle düşünür. Elde ettiğim bu varlık, bana Yüce Allah’ın ihsanıdır. Nice insanlar vardır ki, daha güçlü ve daha bilgili oldukları halde bu mal varlığından yoksun bulunuyorlar. Bunun için ikram ve ihsanı sonsuz olan Yüce Allah’ın nimetlerine karşı şükretmek gerekir, işte bu şükür, farz olan Zekâtın ödenmesiyle yerine getirilmiş olur.

 

  Çocuklar Zekât Vermekle Yükümlümüdür?

Çocuklar akılları başlarında olarak buluğa ermedikçe, Zekât vermekle yükümlü olmazlar. Onun için bunların mallarından velileri Zekât veremez. Bunların Zekât vermeleri buluğ çağına ermekle başlar. Bir sene sonunda yerine getirilmesi gerekir. (İmam Şafiî’ye göre çocukların mallarından Zekât verilmesi gerekir. Bunu velileri mallarından öderler. Çünkü Zekât mala gereken bir haktır. Küçüklük bu hakkın varlığını gideremez.) Bize göre Zekât malî bir ibadettir. Çocuklar ise ibadetle mükellef değillerdir.

Dinden Ayrılıp Dönenin Zekât Borcu Ne Olacak?

Bir Müslüman bir müddet hak dinden çıkıp ondan sonra tevbe ederek Allah’tan mağfiret dilese, dinden çıkış zamanında Zekât vermek ona farz olmayacağı gibi, dinden çıkmadan daha önceki zamana ait Zekât borçları da düşmüş olur. Çünkü Zekâtın farzıyetinde İslam şart olduğu gibi, bekasında da şarttır.

 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

  Deliler Zekât Vermekle Yükümlümüdür?

Delilerde iki durum düşünülebilir. Birincisi, doğuştan beri deli bulunmaktır. Bunların bu durumu devam ettikçe, onlar Zekâtla yükümlü olmazlar. Fakat bunlar buluğ çağına erdikten sonra iyileşip düzelseler, sağlığa kavuşmalarından itibaren Zekât vermekle mükellef olurlar. İkincisi, buluğa erdikten sonra bir müddet deli olmaktır. Bu durumda bunların delilikleri bütün bir yıl devam ederse, bu yıl için Zekât vermeleri onlara farz olmaz. Çünkü bu durumda onlardan yükümlülük düşmüş olur. Fakat bu yıl içinde bir iki gün gibi kısa bir zaman iyileşecek olsalar, Zekât vermeleri onlara farz olur. Bu mesele İmam Muhammed’e göredir, İmam Ebû Yusuf’a göre, yılın çoğunda sağlık üzere bulunmadıkça, o yılın Zekâtı gerekmez. (İmam Şafiî’ye göre delilerin mallarından Zekât verilmesi gerekir. Bunu velileri mallarından öderler. Çünkü Zekât mala gereken bir haktır. Noksanlık bu hakkın varlığını gideremez.) Bize göre Zekât malî bir ibadettir. Bunlar ise ibadetle mükellef değillerdir.

​

  Zekât Vermek İçin Ne Kadar Malı Olmalıdır?

Zekât verecek kimse, temel ihtiyaçlarından ve borçlarından başka nisab miktarı veya daha fazla bir mala sahip bulunmalıdır. Bu miktar malı bulunmayana Zekât farz olmaz. “Nisab”, şeriatın bir şey için koymuş olduğu belli bir ölçü ve miktar demektir. Zekât vermek için altının nisabı yirmi miskaldır. Gümüşün nisabı iki yüz dirhemdir. Koyun ile keçinin nisabı kırk koyun veya keçidir. Sığır ile mandanın nisabı otuz ve deveninki de otuz beştir.

​

  Malın Çokluğu Zekât Vermek İçin Yeterli mi?

Zekâtı verilmesi gereken mal, gerçekten veya hüküm bakımından artıcı bulunmalıdır. Böyle olmayan mallardan Zekât gerekmez. Nisab miktarından fazla olması hükmü değiştirmez. Gerçekten artıcılık, ticaret veya doğurma ve üreme yolu ile olur. Ticaret için kullanılan herhangi bir eşya ve hayvan Zekâta bağlı olduğu gibi, dölünü veya sütünü almak için, yılın çoğunu kırlarda otlayarak idare eden ve “Saime” adını alan hayvanlar da Zekâta bağlıdır.

​

  Malik Olunmayan Malın Zekâtı Olur mu?

Zekâtın gereği için, tam bir mülkiyet bulunmalıdır. Bir malın mülkiyetiyle beraber onun elde de bulunması gerekir. Onun için bir kadın mehrini eline geçirmedikçe, onun Zekâtı ile yükümlü olmaz. Çünkü o mehre (nikah bedeline) malik ise de, onu eline geçirmiş değildir. Yine, elinde rehin mal bulunan bir kimseye, rehinden dolayı Zekât gerekmez. Çünkü rehin, bir borç karşılığıdır. Bunda malikinin ele geçirip sahip olma hakkı yoktur. Satın alınıp da henüz de geçirilmemiş bulunan bir mal, ele geçmiş hükmünde olarak Zekâta bağlıdır. Bu nisaba girer, ondan Zekât vermek gerekir.

​

  Mal Miktarı Değişirse Zekât Miktarı Ne Olur?

En az nisab miktarında olmak şartı ile artmaya elverişli bir mal üzerinden tam bir kamerî yıl geçip son bulmadıkça ona Zekât gerekmez. Nisab miktarı hem senenin başında, hem de sonunda bulunmalıdır. Bu miktarın sene ortasında azalması, Zekâtın verilmesine engel olmaz. Aksine olarak sene içinde artan mal da, sene sonunda diğer mal ile beraber Zekâta tabi olur.

Bir kimsenin 1364 senesi başında temel ihtiyaçlarından fazla iki yüz dirhem gümüş miktarı artıcı bir malı olup mal, sene sonuna kadar devam etse, bundan beş dirhem Zekât vermek gerekir. Bu mal, sene ortasında yüz dirheme indiği halde, sene sonunda yine iki yüz dirhem miktarına çıkmış bulunsa, yine beş dirhem Zekât gerekir. Sene başında en az iki yüz dirhem miktarı iken, sene içinde ticaret, bağış ve miras gibi sebeplerle dört yüz dirhem miktarına çıkıp sene sonuna kadar devam etse, on dirhem miktarı Zekât gerekir. Fakat böyle bir mal, sene başında yüz doksan dirhem miktarı iken sene sonunda iki yüz veya üç yüz dirhem miktarına çıkmış bulunsa yahut sene başında iki-üç yüz dirhem miktarı iken, sene sonunda yüz doksan dokuz dirhem miktarına düşse, Zekât gerekmez. Ancak iki yüz dirhem olduğu günden itibaren devam edecek olan bir yıl sonunda yine aynı miktara veya daha fazlasına erişecek olursa Zekât gerekir. İmam Züfer’e göre, nisab miktarı, senenin başından sonuna kadar bulunmalıdır. (İmam Şafiî’ye göre, saime denilen hayvanlarda da hüküm böyledir. Fakat ticaret mallarında nisabın yalnız ticaret mallarında sene sonunda tam bulunması lazımdır. Sene başında ve ortasında nisabın noksan olması, Zekâtın verilmesine engel olmaz.) Zekâta bağlı bir mal üzerinden bir yıl geçtikten sonra bu mal artacak olsa, anaparaya bağlı olarak yıl sonunda Zekâta girer.

​

  Zekât Verirken Niyet Gerekir mi?

Verilen bir Zekâtın sahih olabilmesi için, Zekâtı verirken veya onu ayırırken niyetin bulunması şarttır. Zekâtı fakire verirken veya Zekât için bir mal ayırırken bunun Zekât olduğunu kalp ile niyet etmek gerekir. Dil ile söylenmesi gerekmez. Öyle ki, bir malı fakire Zekât niyeti ile verirken bunun bir bağış veya bir borç olarak verildiğini dil ile söylemek Zekâta engel değildir. Bir mal fakire niyetsiz olarak verilince bakılır: Eğer mal henüz fakirin elinde bulunuyorsa, Zekâta niyet edilmesi yeterlidir. Fakat elinden çıkmış ise, niyet edilmesi yeterli değildir. Yine, bir kimse, bir adamın malından onun adına Zekâtını verdiği zaman, o kimse buna rıza gösterirse bakılır: Eğer o mal fakirin yanında mevcut bulunuyorsa, bu Zekât sahih olur; değilse olmaz.

​

 

​

​

​

​

​

​

​

​

  Fakire Verilen Ne Zaman Zekât Sayılır?

Zekât vermek niyetinde olan bir kimse, bunun için bir mal ayırmaksızın zaman zaman fakirlere bir şeyler verdiği halde, Zekâta niyet etmek hatırına gelmese, bu verdikleri Zekâta sayılmaz. Fakat fakire böyle bir mal verirken: “Bunu niçin veriyorsun?” diye sorulacak soruya, düşünmeksizin hemen “Zekât olarak veriyorum” diyebilecek bir durumda ise, bu niyet yerine geçer. Bir kimse fakirlere bir gün sadaka verdikten sonra: “Şu süre içinde verdiğim sadakaların Zekâtımdan olmasına niyet ettim.” demesi yeterli olmaz.

Bir zengin, bir fakirde olan yüz bin lira alacağını o fakire bağışlasa, yalnız bir yüz bin liranın Zekâtını vermiş olur. Burada Zekâta niyet edip etmemek eşittir. Bu yüz bin lirayı diğer mallarının Zekâtına sayamaz. Yine, fakir olmayan bir borçluya bir mal bağışlansa, bununla ne o malın ve ne de başka mallarının Zekâtı verilmiş olmaz. Sahih olan görüşe göre, bu bağışlanan mala düşen Zekâtın da ayrıca verilmesi gerekir. Bir kimse elinde bulunan bir malı Zekâta niyet etmeksizin tamamen sadaka olarak verse, bunun Zekâtı kendisinden düşmüş olur. İster nafile sadakaya niyet etmiş olsun, ister olmasın, hüküm aynıdır. Fakat verilen bu mal ile bir nezre veya başka bir vacibe niyet etmiş olursa, bu mal o niyete göre verilmiş olur. Verilen bu mala düşecek Zekâtı ayrıca ödemek gerekir.

Zekâta Bağlı Olmayan Mallar

Bir kimse, hem kendi ihtiyacını ve hem de geçimleri kendi üzerine olan kimselerin ihtiyaçlarını karşılayan ve temel ihtiyaçlar adını alan şeylerden Zekât vermez. Oturulan evler, evlerin lüzumlu eşyaları, giyinip kuşanmaya ait elbiseler, silahlar, binek hayvanları, bir aylık veya bir yıllık yiyecek ve içecek şeyler, ilim sahiplerinin birer ciltten veya takımdan ibaret kitapları, sanatçıların birer takım aletleri temel ihtiyaçlardan sayılır.

​

  Hangi Süs Eşyalarından Zekât Gerekmez?

Altın ve gümüşten başka süs eşyalarından, yakut, zümrüt, inci ve elmas gibi ziynet eşyalarından da Zekât vermek gerekmez. Çünkü bunlar (hakikaten veya hükmen) artıcı değillerdir. Ancak bunlar temel ihtiyaçlar dışında olup kıymetleri en az nisab miktarına ulaşınca, sahipleri zengin sayılır. Her ne kadar Zekât vermekle yükümlü olmazlarsa da, kendileri Zekât ve sadaka alamazlar ve bunlar üzerine fıtır sadakası ile kurban kesmek vacib olur.

​

  Borçlu Zekât Verir mi?

Bir kimsenin nisabdan fazla malı olduğu halde, bir miktar da borcu bulunsa bakılır: Eğer bu mevcut malından borcu çıktıktan sonra nisabdan noksan olmamak üzere bir malı kalırsa, yalnız bu malın Zekâtı gerekir. Fakat nisab miktarından (iki yüz dirhem gümüş kıymetinden) az bir şey kalırsa, bundan Zekât gerekmez. Bir kimsenin yüz bin lira fazla parası olduğu halde, geçmiş yıllardan üzerinde kalmış Zekât tan yüz bin lira borcu bulunsa, kendisine bu yüz bin lira için Zekât gerekmez; çünkü bunun karşılığı kadar borç vardır. Fakat Zekât tan kırk bin lira borcu olursa, geri kalan altmış bin liranın Zekâtını vermek gerekir. Zekât, Allah’ın hakkı olmakla beraber, verilmediği takdirde, en büyük idareci tarafından istenilip verilmesi gereken yerlere harcanabilir. Bu bakımdan da Zekât, insanlar tarafından istenecek borçlardan sayılır. (İmam Şafiîye göre, nisab miktarı artıcı (nami) bir mala sahip olan, bunun karşılığında borcu olsa da, yine Zekât la yükümlü olur. Çünkü Zekâtın vacib olması, nisab miktarı olan artıcı (nami) mal sebebiyledir. Bu borçlu ise, buna sahiptir. Hür bir insanın borcu, onun kişiliği üzerine yüklenir. Hemen onun elindeki mala yüklenmez. Bunun içindir ki, bu malını istediği gibi kullanma hakkına sahiptir. Borç ile Zekât ayrı ayrı haklardır. Birinin bulunması, diğerinin gerekli olmasına engel değildir.) Bizce, borçlu fakirdir. Nisab miktarı fazla malı yoksa kendisine Zekât verilmesi bile caizdir. Zekât vermek ise, zengin olana farzdır.

​

  Kira Gelirlerine Zekât Düşer mi?

Ticaret için değil de, yalnız kiralarını almak üzere insanın mülkiyetinde bulunan evlerden, dükkânlardan, gelir getiren tesislerden, kaplardan, aletlerden makinelerden ve nakil vasıtalarından Zekât gerekmez. Ancak bunların kira ve gelirlerinden toplanan paralar nisab miktarı olur da karşılığında borç bulunmazsa, toplanan para üzerinden tam bir yıl geçince veya Zekâtı verilecek diğer para ve eşyalara ilave edilmekle Zekâta tabi olurlar.

​

  Haram Mal İçin Zekât Verilir mi?

Haram mal için Zekât verilemez. Böyle haram bir mala sahip olan kimse, o malı asıl sahibine geri vermesi gerekir. Yoksa fakirlere sadaka olarak verilmesi gerekmez. Fakat haram bir mal, helal bir mala karışmış olur da, aralarını ayırmak mümkün değilse, hepsinin Zekâtını vermek gerekir.

​

  Ziyana Uğramış Mala Zekât Düşer mi?

Zekât zimmete değil, malın aynına bağlı kalır. Onun için bir mal, Zekâtı verilmek icap ettikten sonra helak olsa, Zekâtı düşer. Fakat o mal başkasına bağışlanmak veya onunla bir ev alınmak suretiyle harcansa, Zekâtı düşmez, onun Zekâtını ödemek gerekir. Zekât için ayrılmış olan bir mal, ziyana uğrasa Zekât düşmez. Fakat Zekât için ayrılan bir mal fakirlere verilmeden para sahibi ölse, bu para varislerine miras kalır.

 

  Zekât Borcu Olan Ölürse Borcu Ne Olur?

Zekât tan borcu olan kimse ölünce, bu borcu vasiyet etmemiş olursa, onun terekesinden bu para alınamaz. Onun malı varislerine geçmiş olur. Varislerden ehil olanlar, isterlerse, ölünün bu borcunu kendi hisselerinden bağış yoluyla verebilirler.

 

  Altın ve Gümüşün Zekâtı

Mezhep imamları gümüşün zekât nisabının 200 dirhem, altının nisabının 20 miskal, her ikisinin de zekât nisbetlerinin 1/40 (%2.5) olduğunda görüş birliğine varmışlardır. 200 dirhem gümüş ve 20 miskal altın için, Din İşleri Yüksek Kurulu, nisabın esas alınmasında 20 miskal altının 80.18 gr, 200 dirhem gümüşün ise 561.2 gram olmasını esas almıştır. Altın ve gümüş bu nisab miktarına ulaşınca zekâta tâbi olur ve 1/40 nisbetinin zekât olarak verilmesi gerekir. Altın ve gümüş de nisab fazlası kısım için de zekât oranı, fakihlerin ağırlıklı görüşüne göre, aynıdır. Altın ve gümüş nisabdan az ise nisabı tamamlamak için biri diğerine ilâve edilir mi? Hanefîler’e göre ilâve edilmelidir. Şâfiîler ve Hanbelîler ise aksi görüştedir.